Beograd pred vratima slobode

1789. godine je, pod komandom generala Laudana, u Beogradu vođena velika bitka protiv Turaka. Rezultat borbe je ponovo bio strašno razaranje grada - kule i gradske zidine su porušene, gotovo sve zgrade su ležale u pepelu, ostale su očuvane jedino zidine tvrđave, a grad je predat Austriji. No, to je bila samo dvogodišnja vladavina, jer je, prema Svištovskom miru, 1791. godine Beograd ponovo pao pod tursku vlast. Ta je vlast bila mučna po srpski narod usled strašnih "zuluma" i obesti janičarske, koji su uspostavili tursku strahovladu i 1801. godine na vlast doveli četiri dahije: Mehmed-agu Fočića, Mula Jusuf-agu, Kučuk Aliju i Aganliju. Dahije su se dogovorile da osujete zloslutno proročanstvo (koje su im hodže pročitale iz nebeskih znamenja) tako što će poseći sve srpske kneževe, sve viđenije srpske ljude i ostaviti narod bez njegovih vođa. Ta poznata "seča knezova" i gnev srpski koji je potom nastao opevani su u narodnoj pesmi Početak bune protiv dahija:

"Bože mili!čŒuda velikoga!
Kad se ćaše po zemlji Srbiji,
po Srbiji zemlji da prevrne 
i da druga postane sudija, 
tu knezovi nisu radi kavzi,
nit' su radi Turci izjelice,
al' je rada sirotinja raja,
koja globa davati ne može,
ni trpiti turskoga zuluma;
i radi su Božji ugodnici,
jer je krvca iz zemlje provrela,
zeman doš'o valja vojevati,
za krst časni krvcu proljevati,
svaki svoje da pokaje stare."

Srpski se narod digao na oružje pod vođstvom čorđa Petrovića, Kara-čorđa ("Crnog čorđa"), koji je u selu Orašac 1804. godine organizovao srpske ustanike. Srpski hajduci, nimalo nalik vojskovođama koje je do tad video naš grad, već obučavani i za borbu kaljeni po srpskim šumama i brdima, 30. novembra 1806. godine oslobodili su Beograd i učinili ga, i u političkom i u prosvetnom smislu, prestonicom čitavog srpstva, a već sledeće 1807. godine zauzeli su i Beogradsku tvrđavu. 1808. godine dobio je Beograd svoju prvu Veliku Školu i postao dom velikanima srpske kulture tadašnjeg vremena: Vuku Karadžiću (reformatoru srpskog jezika i pisma), Dositeju Obradoviću i Ivanu Jugoviću.

Već 1813.godine Turci se vraćaju u prazan Beograd, jer su se njegovi stanovnici povukli pred najezdom velike turske sile.

Srbi 1815. godine organizuju Drugi srpski ustanak pod vođstvom Miloša Obrenovića, koga su krasile, pored vojničkih, i značajne diplomatske sposobnosti. Na zahtev Rusije, 30. novembra 1830. godine, Sultanovim hatišerifom (svojeručnim sultanovim pismom) priznata su i objavljena prava na unutrašnju autonomiju srpskog naroda, prava zagarantovana Bukureštanskim mirovnim ugovorom i usmenim obećanjima knezu Milošu 1815. godine. Knez Miloš u gradu podiže crkvu Svetog Marka, nedaleko od poznate humke na kojoj je pročitan sultanov hatišerif sa dvadesetčetiri odredbe, Sabornu crkvu (hram srpske duhovnosti), konak knjeginje Ljubice, dvorski kompleks u Topčideru. U Beogradu izlaze prve "Novine srpske", otvara se Bogoslovija i prva gimnazija.

Ali, u Beogradu, političkom i kulturnom centru, pored srpske vlade i srpskog kneza, postoji i turska vlast oličena u beogradskom paši, koji boravi u starom beogradskom gradu (današnjoj tvrđavi na Kalemegdanu).

Nakon ubistva srpskog dečaka na čŒukur česmi, događaja koji je doveo do bombardovanja Beograda 1862. godine, 6. aprila 1867. godine poslednji komandant u Beogradu, Ali-Riza-paša predao je knezu Mihajlu ključeve beogradskog grada i Beogradske tvrđave. Tim simboličnim činom otpočela je nova srpska vladavina slobodnim Beogradom.